از همان روزهای پیش از جشنواره که نام «خانه دختر» در فهرست ده فیلمی قرار گرفت که بی‌بی‌سی فارسی به تماشای آن توصیه می کند، می شد حدس زد که با فیلمی روبرو هستیم که محتوای آن را نباید چندان ساده گرفت و باید منتظر حاشیه هایی درباره این فیلم بود.

بی‌بی‌سی در روزهایی که هنوز بسیاری از داستان این فیلم خبر نداشتند و رسانه های داخلی کمتر به داستان فیلم ها می پرداختند، درباره خانه دختر نوشت: «می‌گویند داستان فیلم جنجالی و خط قرمزی هم هست و به همین دلیل چیزی از جزئیاتش به بیرون درز نکرده. خانه دختر نه فقط به دلیل نامش که به استناد گفته‌های عواملش فیلمی است زنانه است که موقعیت خاص و پیچیده دختران جوان امروزی را موضوع داستان قرار داده است.»

این رسانه انگلیسی به گفته های سازندگان این فیلم در برنامه یک فیلم یک سلام که پیش از جشنواره برگزار شد اشاره می کرد که همگی در زیر لایه ای از محافظه کاری سعی می کردند علاوه بر پنهان نگه داشتن داستان خانه دختر، جنجالی و خط تابوشکن بودن آن را بیان کنند.

پگاه آهنگرانی اما تنها فردی از جمع عوامل فیلم بود که با یک ساده لوحی توأم با وقاحت، بی توجه به همه پنهان‌کاری های شهرام شاه حسینی، محمد شایسته و حامد بهداد داستان فیلم را لو داد و محتوای قبح‌شکن آن را آشکار کرد، هر چند این افشاگری او کمتر مورد توجه رسانه های قرار گرفت.

صحبت ها و اخبار پیش از جشنواره اما یک نکته مهم دیگر را هم درباره این فیلم مشخص می کرد، این که خانه دختر بیش از آنکه ساخته شهرام شاه حسینی باشد، هویت خود را مدیون پرویز شهبازی است. چه اینکه محمد شایسته تهیه کننده فیلم پیش از اکران فیلمش در کاخ جشنواره فجر گفت: «من جوان ترین تهیه کننده سینمای فعلی هستم و فیلمم را به پرویز شهبازی تقدیم می کنم» و حامد بهداد هم گفت: «خوشحالم در فیلمنامه شهبازی بازی کردم».

به نظر می رسد نقش پرویز شهبازی در این فیلم پر حاشیه خیلی بیشتر و دست او بازتر از یک نویسنده فیلمنامه باشد؛ تا جایی که شهرام شاه حسینی کارگردان فیلم نیز این مطلب را این گونه تایید کرد: «امیدوارم اسم شهبازی آن‌قدر روی این فیلم سنگینی کند که فیلم ما بهتر دیده شود و من حتما باز هم سراغ شهبازی می‌روم. دیگر فرصت اشتباه کردن به خودم نمی‌دهم و به همین دلیل سراغ پرویز شهبازی رفتم... پرویز شهبازی از ابتدا فیلم‌نامه را بر اساس حامد بهداد نوشته بود».رضاداد دبیر جشنواره سال 93 قول داده بود جشنواره ای آرام و بدون حاشیه برگزار کند، پس طبق ادعای شهرام شاه‌حسینی آن را از داوری بیرون گذاشت تا انتقادات را از خود دور کند و سروصداهایی که ممکن بود از سوی بولتن نویسانی آغاز شود که ایوبی نگران آنها بود به وقتی بعد از جشنواره موکول شود.

انتقاداتی که متوجه فیلم بود و به دلیل موضوع قبح شکن آن کمتر با صراحت در رسانه ها بیان می شد، بالاخره چندی بعد عوامل فیلم را به واکنش وا داشت. دهم اسفند ماه 93 کارگردان فیلم با ارسال دو نامه از طرف خود نویسنده فیلمنامه به یکی از خبرگزاری ها، ابتدا خود به انتقاد از سازمان سینمایی و دولت در بی توجهی به فیلم پرداخته بود و سپس نقش اصلی پاسخ به انتقادات را به نامه پرویز شهبازی واگذار کرده بود.شاه حسینی در نامه خود با اشاره به اینکه می توانسته با پاسخ دادن به چند سایت تندرو برای جشنواره حاشیه درست کند، این عدم اعتراض را تاوان رأیی که به دولت داده اند خواند و نوشت: «داوری نکردن فیلم هر چند به قیمت گزافی برای زحمت‌کشان این فیلم تمام شد ولی اصل، مساله دیگری بود و آن احترام متقابل است که فکر می کنم این احترام از طرف ما رخ داده است اما از طرف مقابل را نمی دانم. به هر روی چاقو نباید دسته خود را ببرد، رای به دولت فعلی اگر تاوانی داشته باشد ما آن را پرداخت می کنیم حتی به قیمت داوری نشدن و حق و ناحق شدن... به رایی که دادیم احترام بگذارید تا این احترام متقابل باقی بماند. ما با اعتقاد به شما روی آوردیم شما هم به ما اطمینان داشته باشید.»

شهبازی اما در نامه خود با لحنی ملایم تر ابتدا موضوع مسئله دار فیلم نامه را به اصول حقوق بشر اسلامی پیوند زده بود و سپس ساختارشکن بودن فیلم را به فهم متکثر و برداشت های متنوع از آن نسبت داد و نوشت: «می توانیم راه را بر تفسیرها و تاویل های حتی لغزان و غافلگیرکننده باز بگذاریم و رویارویی اثر با مخاطب را بپذیریم... حتما شنیده اید که می گویند «به تعداد مخاطبان فهم های متفاوت وجود دارد» اما اشکال از آنجا آغاز می شود که یک معنای ای بسا لغزان و نادرست، پیام غایی و نهایی اثر تلقی شود و خارج از حوزه نقد، حکم صادر کند و راه را بر تاویل دیگر مخاطبان اثر ببندد و موجب خسران شود. ناگفته پیداست که مولف احاطه بر چگونگی دریافت چنین فهمی ندارد و در صورت حیات، مسئولیت آن را نمی پذیرد...»

پرویز شهبازی گویا قصد پاسخگویی به انتقاداتی ناظر بر عمومیت نداشتن موضوع فیلم درجامعه، تعمیم معضلی که کمتر مصداقی از آن می بینیم به جامعه مذهبی و سنتی و همچنین بازی های کلامی موهن و ناشایست در فیلمنامه خود نداشت، چه اینکه در نامه خود به همین جنس عبارات کلی بسنده کرد.

بحث ها پیرامون خانه دختر در روزهای پایانی سال و با مشخص شدن اکران اول نوروز94 و پس از آن در حال و هوای فاطمیه و نوروز می رفت فراموش شود که یک روز پس پایان تعطیلات دو هفته ای عید محمد شایسته تهیه کننده فیلم اعلام کرد: «در نظر داریم تا خانه دختر را در نوبت دوم اکران نوروزی نمایش دهیم و هم اکنون مشغول آماده سازی مواد تبلیغاتی فیلم از جمله آنونس و پوستر هستیم» و دو روز پس از آن نیز کارگردان فیلم از اصلاحات ناچیز و کوتاه مدتی در فیلم خبر داد و گفت: «پیش از این پروانه نمایش «خانه دختر» صادر شده بود، اما برای اکران تغییرات اندکی در حد ۲ تا ۳ پلان در این فیلم انجام شده است. اصلاحات انجام شده در فیلم ۳۰ ثانیه است که به اصل فیلم لطمه ای وارد نکرده است».

گویا پروانه نمایش فیلم که پیش از نمایش آن در جشنواره و در سکوت خبری صادر شده بود و ترس از تحت تاثیر قرار گرفتن شرایط اکران از انتقادات و اصلاح بیشتر فیلم، پشتوانه این عجله و اصرار برای اکران فیلم در نوبت دوم اکران نوروز داشت.

پیش از این عنوان شده بود این فیلم در اداره کل ارزشیابی و نظارت وزارت ارشاد چهار اصلاحیه خورده است که سازندگان آن نیز برای اکران سریع تر این موارد را پذیرفته اند. صحبت ها درباره این چهار صحنه نشان از آن داشت که دیالوگ‌های میان حامد بهداد و بابک کریمی (در نقش منصور و مرتضی پدرزن او) در خانه‌ی پدرزن که منصور می گوید نگذار یک سری پرده هایی بین ما پاره بشه، نمایی که مرتضی پسر خردسالش را به بهانه بازی به بیرون از خانه می فرستد و دراز می‌کشد و نگاه‌های مشکوکی به دخترش می‌اندازد، صحنه های اجبار دختر جوان به معاینه در مطب پزشک توسط مادر مذهبی و سنتی منصور و بخش های مربوط به حضور مرتضی و منصور در پزشکی قانونی و گفتگوی مشکوک و خارج از عرف بین آن دو درباره دختر ،مواردی بود باید اصلاح می‌شد. هر چند بعید بود که این چهار اصلاحیه مهم در 30 ثانیه مورد ادعای کارگردان بگنجد!

کوچک ترین برادر از خانواده شایسته تمام تجربیات برادران بزرگ تر خود را به میدان آورده بود و علاوه بر مصاحبه و تعیین تاریخ و اعلام اکران قریب الوقوع فیلم و نصب تبلیغات زودهنگام در سینماها و تبلیغ در سایت ها و شبکه های اجتماعی، با پخش تیزر فیلم حتی در سینماهایی که گفته می شد فیلم را تحریم کرده اند، تا به نوعی سازمان سینمایی را در عمل انجام شده قرار بدهد و اکران آن را قطعی کند. شایسته حتی خبر از تحریم فیلم توسط حوزه هنری هم داد و این عمل را لطفی به سود فیلم خواند.

همه این مسائل در حالی بود که روال قانونی و اداری اکران فیلم طی نشده بود و هیچ قراردادی به شورای صنفی نمایش ارائه نشده بود! کمی بعد در 26 فرردین ماه 94 «محمدرضا فرجی» سخنگوی شورای صنفی نمایش به این موضوع این گونه واکنش نشان داد: «متاسفانه برخی از فیلم‌ها قبل از اینکه تقاضای خود را در شورای صنفی نمایش ثبت کنند، اقدام به نصب تعدادی پوستر در سالن سینماها کردند که کاری بسیار عبث و بیهوده است. با این گونه اقدام‌ها نمی‌توانند هیچ فشاری را بر شورای صنفی نمایش وارد کنند؛ زیرا باید تمام فیلم‌های متقاضی، ثبت شوند و بعد درباره‌ی نمایش آن‌ها تصمیم گرفته شود.» فرجی این را هم گفت که داشتن پروانه نمایش مجوزی برای اکران نیست.

این تبلیغات زودهنگام واکنش هایی را در رسانه ها و محافل فرهنگی از جمله کمیسیون فرهنگی مجلس در پی داشت و برخی اعضای آن به اکران فیلم اعتراض کردند و کار به جلسه کمیسیون فرهنگی با علی جنتی وزیر ارشاد و ایوبی رییس سازمان سینمایی هم رسید که گویا در این جلسه ایوبی با قول عدم اکران خانه دختر نمایندگان را قانع کرده بود.

اما در حالی که باز هم تبلیغات در سینماها و فضای رسانه ای درباره این فیلم ادامه داشت، رسانه ملی هم به این مساله ورود کرد و آخرین شب فروردین ماه، مجری بخش خبری ساعت 22 شبکه سه سیما علاوه براینکه از قول فرجی سخنگوی شورای اکران اعلام کرد که هنوز قرارداد خانه دختر به این شورا ارسال نشده در توضیحاتی گفت: «خانه دختر یکی از فیلمهای پرحاشیه سی و سومین جشنواره فیلم فجر بود که اکثر قریب به اتفاق بینندگان فیلم مضمون آن را غیراخلاقی و برخلاف عرف جامعه ایرانی و اسلامی ارزیابی کردند. البته از هفته گذشته در چند سالن سینمای شهر تهران آنونس فیلم خانه دختر به کارگردانی شهرام شاه حسینی را به عنوان فیلم بعدی خود معرفی کردند.»

پرداختن صدا و سیما به موضوع عدم اکران خانه دختر واکنش هایی را در سطح رسانه های سینمایی در پی داشت که تا نشست خبری سخنگوی وزارت ارشاد در 8 اردی‌بهشت ماه هم ادامه داشت و نوش آبادی را مجبور به پاسخگویی در این باره کرد: «برای اکران فیلم خانه دختر در آینده نزدیک،تصمیمی گرفته نشده است و در حال بازبینی و بررسی هماهنگی رفع اشکالات هستیم. با همکاری کارگردان و تهیه کننده این فیلم اصلاحاتی داشته بنظر می آید اشکالات متوجه فیلم در حال برطرف شدن است اما تصمیمی برای اکران آن نداریم.»

نوش آبادی موضوع فیلم نهنگ عنبر را هم به صحبت های خود وارد کرد و گفت: «امیدواریم این دو فیلم با توجه به اصلاحات و اشکالات محتوایی که منطبق با آموزه‌های اسلامی و ملی نیست با رفع اشکالات در نوبت اکران قرار گیرد.»

اما این پاسخ های نسبتا دیپلماتیک و میانه روی سخنگوی ارشاد پایان ماجرا نبود و شهرام شاه‌حسینی را به واکنش وا داشت. کارگردان خانه دختر این بار در یادداشتی که به خبرگزاری ایسنا فرستاده بود نوشته بود: «خانه دختر بعد از نمایش در جشنواره فیلم فجر مورد بی‌مهری شدید و اجحاف شدیدتر قرار گرفت که به قول آقای «رضاداد» به نفع فیلم شد».

او با اشاره پذیرفتن اصلاحات فیلم توسط سازندگان و البته پاسخ دادن به برداشت هایی از فیلم که از نظر او فرامتنی بودند، خواستار احترام وزارت ارشاد به امضای هفت عضو شورای پروانه ساخت و هفت نفر عضو شورای پروانه نمایش شد و نوشت: «انتظار می‌رفت نهادی بالاتر چون وزارت ارشاد... یک‌بار برای همیشه اعلام کند «خانه دختر» دارای پروانه نمایش است و هیچ مشکلی برای اکران ندارد تا غائله برای همیشه تمام شود که متأسفانه این اتفاق هرگز نیافتاد و اکنون سخنگوی وزارت ارشاد اعلام کرده برنامه‌ای برای اکران «خانه دختر» ندارد».

شاه حسینی البته به شورای اکران و جایگاه قانونی و نقش اعضا و اعتبار امضای آن‌ها در اکران فیلم ها اشاره نکرد.از دیگر سو ابوالحسن داودی رییس شورای صنفی نمایش مسئولیت اکران یا عدم اکران فیلم ها را متوجه وزارت ارشاد دانست و عنوان کرد: «این موضوع چیزی است که باید با مشارکت خود وزارت ارشاد حل شود و تنها مدیریت این وزارت است که می‌تواند نسبت به آن پاسخگو باشد. وقتی فیلمی صاحب پروانه نمایش می‌شود، معنایش این است که به طور قانونی، شرعی و عرفی و ... حق نمایش دارد. از طرف دیگر وزارت ارشاد هم به تناسب مسوولیت‌هایی که دارد وظیفه دارد اگر فیلمی را در تضاد با چارچوب‌های اصلی ارزشی و فرهنگی دید، رأسا با صدور حکمی از نمایش آن ممانعت به عمل آورد.»

این بحث ها تا هفته بعد ادامه داشت و می رفت که به فراموشی سپرده شود که خبری درباره یک فیلم مساله دار دیگر فضای سینما و رسانه های سینمایی را متاثر کرد. وزارت ارشاد تصمیم به اکران فیلم «قصه ها» از 16 اردی‌بهشت ماه 94 گرفت. در حالی که شورای اکران دو روز قبل گفته بود قرارداری برای اکران این فیلم ارائه نشده، تصمیم اکران این فیلم گویا در جلسه ای شبانه و خارج از عرف اداری و بدون قرارداد عملی شده است.

این خبر که هر چند ارتباط مستقیمی با خانه دختر نداشت، اما می شد حدس زد که بعید نیست مسئولان وزارت ارشاد تحت تاثیر فشارهای محافل رسانه ای و البته سیاسی، در حالی که بحث های زیادی درباره موضوع و محتوای بسیار زننده این فیلم، دراماتیزه کردن یک موضوع کاملا زنانه بر پرده سینما و قضاوت بی اساس آن درباره جامعه مذهبی ایران و تعمیم آن وجود دارد، باز هم با تصمیمی شبانه و غیر قانونی، اعتبار ساختاری خود را کمرنگ کند و این فیلم را اکران کند. اتفاقی که با اراده مستقیم ایوبی درباره «خانه پدری» و «قصه ها» افتاد.

هرچند خانه دختر نهایتا در دی ماه 94 با دستور جنتی به بایگانی سپرده شد، اما ایوبی برای اکران آن تلاش می کرد تا اینکه در اواخر دولت یازدهم و با برگزاری پرحاشیه جشنواره فیلم فجر برکنار شد.

بهار امسال و پس از آغاز به کار دولت دوازدهم حیدریان رئیس سازمان سینمایی کارگروهی را مامور به اعلام نظر درباره فیلم های اکران نشده کرد و به گفته داروغه زاده معاون نظارت ارزشیابی خانه دختر با فیلمبرداری دوباره برخی سکانس ها مجوز اکران دریافت کرد.

هر چند ممکن است بخشی از فیلم که شائبه تجاوز پدر به دخترش را ایجاد می کرد از فیلم حذف شده باشد، اما سوال اینجاست که با گره اصلی فیلم که مساله ای بسیار زنانه است چه برخوردی صورت گرفته است؟ آیا مخاطب همچنان بعد از دیدن این فیلم باید به دنبال کسی بگردد که به دختر جوان تعدی کرده است؟

* نقد سینما